Feiten

Van de ongeveer 5 miljoen mantelzorgers in Nederland is naar schatting 40% mantelzorger van iemand met een psychische kwetsbaarheid. Deze mantelzorgers vervullen meerdere rollen in het leven van de naaste. Zij signaleren vaak als eerste dat er iets met de naaste aan de hand is. Ook functioneren zij vaak als zorgverlener, zij bieden hulp bij het 'runnen' van het huishouden en de administratie,  regelen (aanvullende) hulp en 'waken' over het tijdig innemen van medicatie. Verder dragen zij bij aan herstel van de naaste en staan de naaste bij in tijden van crises, waarbij soms sprake is van 'heftige' omstandigheden. En tenslotte nemen deze mantelzorgers soms een intensieve rol in de belangenbehartiging van de naaste, als deze hiertoe zelf (tijdelijk) niet meer toe in staat is.
Er is ook een grote groep minderjarige kinderen die opgroeit met een ouder met psychische - of verslavingsproblematiek. Het gaat in Nederland om meer dan een half miljoen jonge mantelzorgers (KOPP/KOV).

Kenmerken:

• Mantelzorgers voelen zich vaak onzichtbaar; de aandoening van de naaste is niet altijd zichtbaar en soms moeilijk in te schatten
• Mantelzorgers kunnen zich medeverantwoordelijk voelen voor het ontstaan van de aandoening
• De omgeving is niet altijd begripvol en kan dit schuldgevoel (verder) versterken
• Mantelzorgers delen hun zorg(en) vaak niet, zij zien dit als verraad ten opzichte van de naaste en zijn daarnaast ook bang voor onbegrip
• Onbegrip vanuit de omgeving kan leiden tot schaamtegevoelens bij de mantelzorger
• Door de aandoening kunnen er relationele problemen tussen mantelzorger en naaste ontstaan; de naaste kan een gedragsverandering ondergaan (teruggetrokken, geagiteerd, zelfverwaarlozing, weinig ziektebesef)
• De situatie kan soms snel omslaan in een crisis waardoor de mantelzorger snel moet handelen; de onvoorspelbaarheid van de aandoening kan voor stress zorgen
• Angst voor terugval kan extra belastend zijn
• Privacywetgeving kan voorkomen dat met de mantelzorger (medische) informatie gedeeld wordt, terwijl de mantelzorger wel een belangrijk aandeel heeft in de zorg voor de naaste
• Mantelzorgers voelen zich niet altijd erkend in de rol die in de zorg hebben. Zij kunnen zich buitengesloten voelen en onvoldoende steun van hulpverleners ervaren. Dit kan leiden tot onbegrip, kritiek, wantrouwen en/of een verstoorde relatie tussen mantelzorgers en hulpverleners.

Hulp is niet vanzelfsprekend

De zorg voor iemand met ggz-problematiek is complex en kan téveel worden, de mantelzorger kan dan zelf ondersteuning nodig hebben. Vooral de zorgen die er zijn over de naaste en diens toekomst is belastend; de situatie is vaak langdurig en onvoorspelbaar. Ggz- mantelzorgers hebben een verhoogd risico om zelf gezondheidsproblemen te ontwikkelen waardoor zij zelf een beroep moeten doen op de (geestelijke) gezondheidszorg.

Passende ondersteuning vinden is echter niet zo gemakkelijk. Mantelzorgers van mensen met een psychische kwetsbaarheid herkennen zich vaak niet in de term 'mantelzorger'. Zij zijn ouder of partner en bieden extra ondersteuning, die nodig is vanwege de psychische problematiek van hun naaste. Zij zien het verlenen van mantelzorg als vanzelfsprekend. Toch is het belangrijk dat mantelzorgers beseffen dat ondersteuning mogelijk is en dat dit zeker geen teken is van een tekortschieten.

Wat kun je doen?

• Neem de tijd om te luisteren; het gaat vaak soms om heftige situaties
• Maak een inschatting van de mate van ervaren belasting van de mantelzorger
• Vul je eigen inschatting aan met een objectief meetinstrument (zie onder)
• Sluit aan bij de behoeften van de mantelzorger
• Geef - zo mogelijk - informatie over de aandoening, medicatie en behandeling
  (Wat is er precies aan de hand, hoe is de ziekte ontstaan en wat is de prognose, welke behandelingen zijn mogelijk en wat betekent de aandoening voor het dagelijks leven?)
• Zorg voor goede samenwerking met de mantelzorger
  (Welke rechten en plichten heeft de mantelzorger?)
• Geef duidelijk aan wat de mantelzorger van jou mag verwachten en denk mee over wat aanvullend nodig is
• Geef emotionele steun
  (Wat betekent de aandoening voor de mantelzorg, hoe gaat deze daarmee om en hoe zal de omgeving reageren?)
• Geef hulp bij het omgaan met de naaste
  (Hoe kan de mantelzorger zich begrenzen, welk gedrag wordt geaccepteer en wat niet?)
• Weet waar de mantelzorger voor verdere ondersteuning terecht kan en zorg voor een adequate doorverwijzing

Wat kan helpen?

• Maak de ervaren belasting inzichtelijk door het laten invullen van een meetinstrument EDIZ+, ervaren belasting door informele zorgverleners
• Wijs de mantelzorger op de Welzijnsmeter, een handig hulpmiddel om de mantelzorger meer inzicht te geven in de relatie tussen het geven van mantelzorg en mogelijke gevolgen voor de eigen gezondheid en mentale fitheid
• Verwijs door naar GGZ-instellingen en familieorganisaties
  (informatie over ziektebeelden en de omgang met iemand met een psychische kwetsbaarheid)
• Maak attent op de Familievertrouwenspersoon
  (specifiek voor mantelzorgers met extra zorgen als de naaste verplicht in zorg is, een zorgmachtiging of crisismaatregel wordt voorbereid of is opgenomen op een afdeling waar ook verplichte zorg gegeven wordt. De familievertrouwenspersoon is in dienst van de landelijke vereniging van familievertrouwenspersonen en is volledig onafhankelijk)
• Wijs op informatie van MantelzorgNL
  (specifieke informatie over de ondersteuning van ggz-mantelzorgers: Factsheet Mantelzorgers GGZ